Dünya ekonomisi risk altında: Hürmüz'ün kapatılması en çok hangi ülkeyi etkileyecek?
- ABD'nin İran'a saldırmasının ardından Ortadoğu'da gerilim tırmanıyor. İran parlamentosu Hürmüz Boğazı'nın kapatılmasını onaylarken, gözler dini lider Ali Hamaney'e çevrildi. Hamaney, Hürmüz'ün kapatılmasını onaylarsa, dünya kendisini ekonomik riskin ortasında bulabilir.
ABD Başkanı Donald Trump’ın İran’ın üç nükleer tesisine yönelik benzeri görülmemiş hava saldırısı, Orta Doğu’daki çatışma riskini derinleştirdi. 1979’daki İran İslam Devrimi’nden bu yana bölgeye yapılan en büyük Batı askeri operasyonuna İsrail ile birlikte imza atan ABD, dünyanın İran’dan gelebilecek karşılıkları beklemesine neden oldu.
Analistler, İran’ın misilleme olarak atabileceği adımlardan birinin, küresel petrol arzının beşte birinden fazlasının, yani günlük 20 milyon varilin ve büyük kısmı sıvılaştırılmış gaz olan enerji kaynaklarının geçtiği hayati öneme sahip Hürmüz Boğazı’nı kapatmak olabileceğini belirtiyor.
İran, geçmişte bu stratejik boğazı kapatma tehdidinde bulunmuş ancak bunu hiç uygulamamıştı. Hürmüz Boğazı, ABD ve küresel ekonomi için kritik öneme sahip petrol ticaretinin ana damarlarından biri olarak görülüyor.
Hürmüz Boğazı nedir?
Dünyanın en önemli petrol geçiş noktalarından biri olan Hürmüz Boğazı, Umman ve İran arasında yer alıyor ve Basra Körfezi’ni güneyde Umman Körfezi’ne, oradan da Arap Denizi’ne bağlıyor.
Boğazın en dar noktası 33 kilometre genişliğinde olup, gemilerin geçtiği şerit sadece 3 kilometre genişliğinde.
Hürmüz Boğazı neden bu kadar önemli?
Dünya petrol tüketiminin yaklaşık beşte biri Hürmüz Boğazı’ndan geçiyor. Analitik firma Vortexa’nın verilerine göre, 2022 başından geçen aya kadar günlük yaklaşık 17,8 milyon ile 20,8 milyon varil arasında ham petrol, kondensat ve yakıt boğazdan akıyor.
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) üyeleri arasında yer alan Suudi Arabistan, İran, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt ve Irak, ham petrolünün büyük bölümünü başta Asya olmak üzere bu boğazdan ihraç ediyor.
Bölgedeki ticari gemileri koruma görevi ise Bahreyn merkezli ABD 5. Filosuna ait.
Hürmüz Boğazı kapanırsa ne olur?
Hürmüz Boğazı’nın kapatılması, ABD Başkanı Trump’a doğrudan bir maliyet yüklemenin yolu olabilir. Çünkü bu adım, petrol fiyatlarında ani bir sıçramaya ve hemen ardından ABD ile dünya genelinde enflasyonun yükselmesine yol açar.
Ancak bu aynı zamanda İran açısından da dramatik bir ekonomik zarar anlamına geliyor. İran’ın petrolü de aynı rotadan geçiyor ve boğazın kapatılması, İsrail saldırısını sert şekilde eleştiren Körfez Arap devletlerini kendi çıkarlarını korumak için savaşa dahil etme riski taşıyor. İran'ın petrollerinin yüzde 90'ı Hürmüz Boğazı üzerinden geçiyor ve buradan elde ettiği gelirin ortadan kalkması savunma bütçesini yok etmesi anlamına geliyor. Hürmüz Boğazı'nın kapatılması ekonomik olarak en çok İran'a zarar verebilir.
Çin için kritik bir risk
Özellikle Çin için büyük bir tehdit oluşturur. Dünyanın ikinci büyük ekonomisi Çin, İran’ın petrol ihracatının yaklaşık yüzde 90’ını satın alıyor, ancak bu ihracatlar uluslararası yaptırımlara tabi.
ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, Çin’i İran’ın boğazı kapatma girişimini engellemeye çağırarak Fox News’e verdiği röportajda, “Çin yönetimini bu konuda aramalarını teşvik ediyorum çünkü onlar petrol tedarikleri için Hürmüz Boğazı’na bağımlı” dedi.
Rubio, “Eğer İran böyle bir adım atarsa, bu Çin için ekonomik intihar olur,” ifadelerini kullandı.
ABD saldırılarının ardından bazı süper tankerlerin boğazda dönüş yaptığına dair haberler gelmeye başladı.
Avrupa için felaket senaryosu
Dünya petrolünün yaklaşık yüzde 20’si ve önemli miktarda doğalgaz Hürmüz Boğazı’ndan geçiyor. Avrupa, başta Suudi Arabistan, Katar ve BAE gibi Körfez ülkelerinden ithal ettiği petrol ve sıvılaştırılmış doğalgazın büyük bölümünü bu güzergâh üzerinden alıyor. Boğazın kapanması, küresel petrol fiyatlarını hızla yükseltebilir ve özellikle Ortadoğu yakıtına bağımlı ülkelerde enerji krizi yaşanabilir.
Petrol fiyatlarında ani artış, Avrupa’da enflasyonu tetikleyebilir, enerji maliyetlerini yükseltebilir ve başta üretim, ulaşım ve tarım olmak üzere pek çok sektörü olumsuz etkileyebilir. Avrupa borsalarında dalgalanmalar yaşanabilir, piyasalar istikrarsızlaşabilir.
Petrol dışı ticaret açısından da Hürmüz Boğazı, küresel taşımacılığın kilit güzergahlarından biri. Olası bir kesinti, Avrupa’nın elektronik, hammadde ve tüketim ürünleri gibi pek çok alandaki ithalatını geciktirebilir, tedarik zincirlerini zorlayabilir. Sigorta primlerindeki yükseliş, lojistik maliyetlerini artırarak Avrupa’daki işletmeler ve tüketiciler üzerinde baskı oluşturabilir.
İran Hürmüz Boğazı hakkında ne dedi?
İran resmi yayın kuruluşu Press TV, hafta sonunda İran parlamentosunun Hürmüz Boğazı’nın kapatılmasını onayladığını duyurdu. Ancak nihai kararın İran’ın en üst liderlerinin vereceği belirtildi.
Pazar günü İran Dışişleri Bakanı Seyyid Abbas Arakçi, Trump’ın İran’a yönelik bombalama kararının “kalıcı sonuçları” olacağını ima etti.
ABD’nin savaşa dahil olması sonrası ilk açıklamasını yapan İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, İsrail’in “büyük bir hata yaptığını” ve “cezalandırılması gerektiğini” söylerken, Hürmüz Boğazı hakkında spesifik bir yorumda bulunmadı.
